Eskiyi Muhafaza Yeniyi Tevriç: Medrese Islahatı Risalelerinin Dünyası

Bu makale, II. Meşrutiyet’in ilanından önce yazılmış ilk ve tek müstakil risâle olma özelliğine sahip, Şeyh Ali Efendizâde Hoca Muhyiddin'in Medreselerin Islâhı risâlesi esas alınarak kaleme alınmıştır. 1897 yılında Mısır'da basılan risâle, medrese kökenlilerin/ulemanın (Diyarbekirli Mehmed Faik Efendi Vildan Efendi'nin eseri, Aydın Mebusu Ubeydullah Efendi, Kazanlı Halim Sabit Şevketȋ Efendi) Meşrutiyet sonrasında olarak neşrettikleri risâleleri ile karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Böylece risâlelerde yer alan benzer veya farklı teklif tenkitler üzerinde durularak doğrudan kökenli medreseyle bir şekilde irtibatı olan yazarların, -risâlelerden çok sonra yayımlanan (1 Ekim 1914) Islah-ı Medâris Nizamnâmesi'ne giden süreçte- konuya vukuflarından mütevellid yaptıkları özeleştirileri gösterilmiştir. Bahsedilen risâlelerden hiçbiri ideal ıslah metni nitelendirilemese de tüm bu risâleler gözönünde bulundurularak ortak, vasıflı metin ortaya çıkartılabilir, da kısmen 1914 Nizamnamesi'nde görülmektedir.